Inleiding
Voor u ligt de begroting voor 2020. Een begroting met scherpe keuzes vanwege de financiële positie van de gemeente. Aanleiding voor de keuzes zijn de tekorten in het Sociaal Domein als gevolg van te lage inkomsten vanuit het Rijk, beperkte financiële ruimte om tegenvallers op te vangen en het verlagen van de schuld. In een intensief participatief proces met inwoners, ondernemers, organisaties, gemeenteraad en gemeentelijke organisatie zijn we in gesprek gegaan over de manier waarop we de financiële positie kunnen verbeteren. Velen hebben zich ingezet om onze uitgaven en inkomsten voor 2020 met elkaar in balans te brengen. Een lastige opgave. Maar met positiviteit, constructief meedenken en creativiteit zijn we ver gekomen. Wij waarderen ieders bijdrage in dit proces.
We willen ook stilstaan bij onze inwoners die vaak op eigen initiatief inspringen daar waar het nodig is. We denken aan samen eten, taalprojecten, hulp bij schulden van inwoners en vrijwilligers in tal van voorzieningen. Deze veerkracht is onmisbaar. Ook het komende jaar spannen we ons samen met u in voor een duurzame en financieel gezonde gemeente. Door creativiteit en slimme oplossingen willen we de komende jaren voortgang boeken op cruciale onderwerpen en ruimte bieden aan nieuwe (innovatieve) ideeën. We zetten in op het verder stimuleren en mogelijk maken van initiatieven die daarbij het verschil maken.
De essentie van de scherpe keuzes in deze begroting zijn gemaakt met het behoud van voorzieningen en zorg voor kwetsbare inwoners als uitgangspunt. De focuspunten uit het raadsprogramma, 1) Gezonde financiën, 2) Duurzaamheid, 3) Zorg voor iedereen, 4) Wonen, En dat 5) samen met de inwoners vorm te geven, hebben gediend als basis voor de invulling van de begroting in het licht van de financiële positie en de beperkte middelen vanuit het Rijk.
Een korte terugblik
In maart 2018 startte de nieuwe gemeenteraad. Deze nieuwe raad ontwikkelde een raadsprogramma voor de komende vier jaar. In een raadsuitvoeringsprogramma vertaalde het college dit programma in concrete activiteiten. Om alles te kunnen uitvoeren moest financiële ruimte gecreëerd worden. Dus waren ombuigingen nodig. In de loop van het jaar werden we geconfronteerd met een aantal financiële tegenvallers, waaronder een lagere algemene uitkering van het Rijk en een onverwacht grote financiële tegenvaller in het Sociaal Domein. De tekorten waren zodanig dat de raad in december 2018 besloot het raadsuitvoeringsprogramma ‘on hold’ te zetten en de volledige aandacht te richten op de twee focuspunten uit het raadsprogramma ‘zorg voor iedereen’ en ‘een financieel gezonde gemeente’. In een participatief proces kwamen raad, college, organisatie en samenleving tot een pakket aan ombuigingsvoorstellen, spoor 3.
Mede op basis van deze consultatie van inwoners over voorgestelde ombuigingen en de dilemma’s daarbij, is deze begroting 2020-2023 opgesteld. Het viel ons op dat er begrip was voor de positie van de gemeente. Maar er is naar de toekomst toe vooral behoefte aan een langere termijnvisie, op basis waarvan je keuzes kunt maken. Dit pakken we actief op bij het ontwikkelen van de Omgevingsvisie. Inwoners vinden het ook belangrijk dat de dorpen vitaal en leefbaar blijven en dat de gemeente zelf zo sober mogelijk werkt. We hebben bij het maken van deze begroting hier rekening mee gehouden. Inwoners kwamen ook met ideeën en suggesties. Hierover zullen we raad en inwoners apart informeren via een raadinformatiebrief, Gemeentenieuws en website.
Ons proces van bezuinigen, met een prominente rol voor inwoners, viel op in de media. Brede landelijke aandacht op radio en TV gaf een extra impuls aan het debat over de onevenwichtigheid tussen de budgetten vanuit het Rijk en de kosten van de jeugdzorg en Wmo. Het kabinet heeft incidenteel (2019-2021) extra middelen ter beschikking gesteld. Lobby naar het Rijk blijft ook de komende jaren van essentieel belang.
Ondanks alle inspanningen lukte het niet om in juni 2019 een sluitende kadernota voor te leggen. Met als gevolg dat in de begroting 2020 opnieuw aanvullende keuzes zijn gemaakt die van invloed zijn op een groot aantal projecten en programma’s.
Maatschappelijke opgaven
Naast alle inspanningen die nodig zijn om het bestaand beleid binnen de beschikbare middelen te realiseren, zijn er ook grote maatschappelijke opgaven waar we ons voor inzetten. We doen dat met het oog op de focuspunten uit het raadprogramma èn tegelijkertijd met bewuste zorg voor de financiële situatie. We hebben het dan over de transformatie van het Sociaal Domein, de invoering van de Omgevingswet en de Energietransitie, de grote woningbouwopgave in de regio, de verdergaande regionale samenwerking en de digitalisering van onze organisatie. Opgaven die van invloed zijn op de (fysieke) leefomgeving van onze inwoners en de manier van werken in onze gemeentelijke organisatie, maar die vooral ook geld kosten. Dit maakt dat het een grote(re) uitdaging is om financieel gezonder te worden.
Financieel gezond
Er is geen financiële ruimte binnen de programma’s voor nieuw beleid en nieuwe ambities. In deze begroting zijn de noodzakelijke scherpe keuzes financieel tot uitdrukking gebracht. Het terugbrengen van de schulden tot acceptabel niveau is een van de maatregelen om de eigen financiële positie te verbeteren. Verder heeft het college van de raad de opdracht gekregen om te komen tot een stabiel begrotingsevenwicht voor deze jaren, met indien mogelijk een begrotingsoverschot van € 0,5 miljoen in 2020. Over onze aanpak en maatregelen zijn we vanaf het begin in gesprek met de provincie als toezichthouder. De keuzes die we hebben gemaakt, zijn terug te vinden en nader toegelicht in de financiële toelichting op de begroting en in de paragraaf ombuigingen. Hieronder staan we in grote lijnen stil bij een aantal keuzes.
Om te beginnen is er bijvoorbeeld voor gekozen sommige programma’s bij te stellen. Onderdelen worden later uitgevoerd of anders ingericht met minder middelen. Als duidelijk is welke middelen het Rijk ons overdraagt voor de uitvoering van de programma's, maken we opnieuw de balans op. Voor geplande inkomsten en uitgaven van activiteiten waar we als gemeente zelf invloed op hebben, is nogmaals kritisch gekeken naar de eerder geraamde bedragen en planning van activiteiten. Voorbeelden hiervan zijn het onderhoud aan vastgoed, de inkomsten uit inning van opgelegde aanslagen Ozb en de vervanging van openbare straatverlichting. Hierbij is vooral ook naar de eigen organisatie gekeken.
We zetten onverminderd in op de taskforce Sociaal Domein, maar volgen ook kritisch het onderzoek naar de herijking van het gemeentefonds (herziening gemeentefonds met ingang van 2021) door het ministerie van Binnenlandse Zaken en de herijking van de verdeling van middelen in het Sociale Domein (met ingang van 2021). We willen hiervoor het rapport van de Raad voor Openbaar Bestuur (ROB) onder de aandacht brengen: https://www.raadopenbaarbestuur.nl/documenten/publicaties/2019/09/05/briefadvies-herijking-gemeentefonds
De laatste mogelijkheid voor een financieel gezonde gemeente is het verhogen van de gemeentelijke belastingen. Dit is een moeilijke maatregel. Voor het in stand houden van een groot deel van de voorzieningen in onze gemeente en om blijvende zorg te kunnen bieden aan kwetsbare inwoners, is het college van mening dat het doorvoeren van deze maatregel in deze begroting verdedigbaar is. Er is gezocht naar een balans in het bezuinigen op allerlei onderwerpen in de begroting en het verhogen van de inkomsten via belastingverhoging. De balans is uitgekomen op een verhouding van 2/3 – 1/3.
Tot slot
We vertrouwen erop dat we samen met onze partners, inwoners, gemeenteraad en organisatie blijven werken aan een financieel gezonde gemeente waar het goed wonen, werken en recreëren is. We zetten ons ervoor in de nodige stappen op dit gebied te zetten en houden daarbij steeds voor ogen dat het voorzieningenniveau in onze gemeente op peil blijft, de steun voor de inwoners die dat nodig hebben overeind blijft en we stimuleren initiatieven van inwoners om zo de kracht van de samenleving te benutten.